Verkoopverbod tabak voor winkels van 400m² schendt gelijkheidsbeginsel

Op 21 maart 2024 werd een wet goedgekeurd tot wijziging van de wet van 24 januari 1977 betreffende de bescherming van de gezondheid van de gebruikers op het vlak van de voedingsmiddelen en andere producten. Deze wet bevat een artikel 3, 5°, dat het artikel 6 van de wet van 24 januari 1977 betreffende de bescherming van de gezondheid van de gebruikers op het vlak van de voedingsmiddelen en andere producten wijzigt, en waarin wordt bepaald: “§ 10. Het is verboden tabaksproducten te verkopen in voedingswinkels van meer dan 400m².”

Op basis van deze wettelijke grond wil de wetgever voedingswinkels die groter zijn dan 400 m² verbieden om tabaksgerelateerde producten te verkopen. De keuze voor deze drempeloppervlakte is niet gebaseerd op enige studie of bewijs van de relatie tussen winkelgrootte en volksgezondheid. In haar advies van 27 november 2023 had de afdeling Wetgeving van de Raad van State al kritiek geuit op de keuze van dit oppervlaktecriterium. Ook in de overige parlementaire werkzaamheden werd de pertinentie van het criterium van de winkeloppervlakte in relatie tot het verbod van de verhandeling van tabakswaar in twijfel getrokken.

Ondanks de (evidente) twijfel over het oppervlaktecriterium werd de wet toch goedgekeurd. Dit zal in de praktijk tot gevolg hebben dat vanaf 1 april 2025 voedingswinkels met een winkeloppervlakte van meer dan 400m² geen tabaksproducten meer mogen verkopen.Buurtsuper.be, de UNIZO-organisatie van zelfstandige supermarkten, meent dat het uitsluiten van voedingswinkels met een winkeloppervlakte van meer dan 400m² een ontoelaatbare discriminatie en schending is van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet (Discriminatie en Gelijkheidsbeginsel), evenals ten aanzien van Artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (De vrijheid van ondernemerschap). 

In de memorie van toelichting verdedigt de regering haar maatregel als volgt: "Er bestaat momenteel geen regelgeving die toelaat om de verkoop van tabaksproducten in België te beperken of te controleren. Dit impliceert dat tabaksproducten verkocht kunnen worden in heel veel verschillende types handelszaken: gespecialiseerde winkels, dagbladhandels, kruideniers, supermarkten, nachtwinkels, benzinestations, markten, festivals, horeca-instellingen, discotheken, etc. Het systeem van de traceerbaarheid van producten op basis van tabak heeft uitgewezen dat het aantal verkooppunten in België oploopt tot meer dan 20.000. Deze zeer hoge beschikbaarheid van tabaksproducten brengt een verhoging van het gebruik met zich mee en verhoogt het risico om ermee te beginnen onder de jonge niet-rokers. Het is dus nodig om het aantal verkooppunten te beperken.” 

Luc Ardies, gedelegeerd bestuurder van Buurtsuper.be: “Kan iemand mij uitleggen hoe een winkel kleiner dan 400m² sigaretten op een gezondere manier kan verkopen dan één van 400m²? De motivatie van de regering om een verkoopverbod te voorzien voor 2.532 ondernemingen op een totaal van 20.000 tabaksverkooppunten, of iets meer dan 1/10 van het totaal aantal, is louter ingegeven door het criterium dat voorzien is voor de aanvraag van een socio-economische vergunning en dus volstrekt arbitrair."

Volgens Buurtsuper.be zal de maatregel een loutere verplaatsing van de verkoop van het ene kanaal naar het andere als gevolg hebben en dus geenszins het tabaksverbruik verminderen. De vereniging vreest overigens dat de maatregel een gevaarlijk precedent kan scheppen voor gelijkaardige verbodsbepalingen ten aanzien van andere producten die men als ongezond kan beschouwen.

Buurtsuper.be benadrukt dat het geenszins bezwaren heeft ten aanzien van een maatregel die de verkoop van tabak verbiedt, zolang het maar geen onrechtmatige discriminatie tussen verkopers onderling instelt. Buurtsuper.be is daarom bereid om samen met de uittredende regering naar alternatieve criteria te zoeken teneinde een meer rechtvaardig verkoopverbod van tabak te bekomen.