Een op de drie zelfstandige supermarkten maakt verlies

De cijfers tonen opnieuw dat de supermarktsector er een zwaar 2022 heeft opzitten. De inflatie ­bedroeg 11 procent en de winkels konden hun stijgende kosten voor energie en lonen niet in hetzelfde tempo verrekenen in hun verkoopprijzen. Dat komt door de toegenomen concurrentie, die de ruimte voor prijsverhogingen beperkt. Het aantal supermarkten nam in het voorbije decennium met de helft toe, vooral door de komst van Albert Heijn, Intermarché en Jumbo.

Met 3,08 supermarkten per 10.000 inwoners heeft België ­volgens Unizo het hoogste aantal vestigingen per capita in Europa. Frankrijk heeft er 2,92 per 10.000 inwoners, Nederland 2,53. De ­concurrentie is een zegen voor de consument, maar levert super­markt­directies hoofdpijn op.

Zelfstandige winkeliers kunnen hun prijzen niet naar eigen goeddunken verhogen. Ze zijn immers gebonden aan het prijsbeleid van de keten waarbij ze zijn aangesloten. Spelers als Albert Heijn en Jumbo leggen hun ­franchisenemers al ­jaren maximumprijzen op. Dat doen sinds kort ook Carrefour en Delhaize.

Doorgaans mogen zelfstandigen met oudere contracten hun prijzen wel optrekken, maar ook voor hen zijn er praktische beperkingen. ‘De ketens sturen hun ‘aangeraden prijzen’ dagelijks door via de IT-­systemen, waardoor het veel ­manueel werk vergt ze steeds weer aan te passen’, zegt Luc Ardies van Buurtsuper.be, de supermarkt­organisatie van Unizo.

Zelfstandige supermarkten boekten vorig jaar gemiddeld 106.000 euro winst. Dat is bijna de helft minder dan in 2021 en een veel lager cijfer dan in 2020. Dat waren twee top­jaren, want door corona deed de Belg meer inkopen in buurtwinkels. In vergelijking met het ‘normale’ 2019 was er, de inflatie meegerekend, in 2022 een stabilisering van de ­gemiddelde winst.

De moeilijke situatie verklaart mee het ongenoegen dat opborrelt bij de zelfstandigen. Een deel vindt dat de supermarktenketens zich te veel macht toe-eigenen. Zo ­ontstond stennis toen Delhaize ­afgelopen zomer zijn nieuwe ­samenwerkingscontracten bekendmaakte. De keten legt niet alleen maximumprijzen op, maar verplicht zelfstandigen ook 95 procent van haar aanbod aan te bieden. De directie beweert dat zelfstandigen onbeperkt extern producten kunnen aankopen, maar bij hen valt te ­horen dat ze in de praktijk verplicht worden al hun verse producten en nationale merken bij Delhaize te kopen. De extern aangekochte ­producten moeten komen van door Delhaize goedgekeurde ­leveranciers.

Zelfstandige uitbaters die niet tevreden zijn, kunnen niet zomaar naar de concurrentie vertrekken. Het is overstappers een jaar lang verboden het logo van een andere keten aan de gevel te hangen. ­Dergelijke regels waren al van kracht bij de Nederlandse ketens en maken verder opgang in de sector.

Volgens Unizo is dat nefast voor de rendabiliteit van de winkeliers. ‘Doordat er minder vrijheid is, ­kunnen zelfstandigen haast alleen nog schuiven met hun personeelskosten’, zegt Ardies. ‘De ketens moeten kiezen: ofwel trekken ze meer macht naar zich toe maar verlagen ze ook hun groothandels­prijzen zodat de zelfstandigen winstgevender worden, ofwel ­geven ze de zelfstandigen weer meer vrijheid. De regering zou ­erover moeten waken dat de ­zelfstandigen voldoende onder­nemersvrijheid behouden.’

Vanwege de gedaalde rendabiliteit maakt Ardies zich ook zorgen over de onderhandelingen die lopen over de loonstelsels in de Belgische supermarktsector. In de zelfstandige winkels liggen de lonen lager dan in de filialen die de ketens zelf uit baten. ‘Ik hoor mensen dromen van één systeem voor de hele sector. Maar als de lonen verder stijgen, dreigen nog meer zelfstan­digen in de problemen te komen’, zegt Ardies.

Het lopende boekjaar dient zich wel comfortabeler aan. Ondanks de nog steeds harde concurrentie slagen de ketens er sinds begin dit jaar steeds beter in hun prijzen te verhogen. Dat het tij stilaan keert, blijkt onder andere uit het feit dat Colruyt recent aankondigde dat zijn winst dit jaar wellicht met meer dan de helft zal stijgen.

Dat doet de vraag rijzen of ook de situatie van de zelfstandige ­winkelier vanzelf zal verbeteren. Ardies denkt van niet. ‘2022 was een uitzonderlijk jaar, maar ­fundamenteel stijgt de druk op zelfstandige winkeliers al jaren. Zij hebben nood aan meer rendabiliteit voor de grote investeringen in duurzaamheid en digitalisering waar ze voor staan.’

Bron: De Tijd - Jens Cardinaels