Zuid-Afrika: tussen glitter en golfplaten

Zuid-Afrika is een land met diverse bevolkingsgroepen en elf officiële talen, waaronder eerst en vooral het Engels maar ook het aan Nederlands verwante Afrikaans. Het land is een parlementaire republiek en een van de meest ontwikkelde landen van het continent. Toch blijven de armoede- en misdaadcijfers hoog. De detailhandel in Zuid-Afrika is divers en dynamisch, met een mix van traditionele markten en trendy winkelcentra in de grotere steden waar glitter en glamour nooit ver weg zijn. 

In het bekende winkelcentrum V&A Waterfront dat in de schaduw van de Tafelberg van Kaapstad ligt, werden we rondgeleid in het internationaal bekende Woolworths (https://www.waterfront.co.za/stores/woolworths/) dat je best kan vergelijken met onze ‘Innovation’ in betere tijden. 

Het Zuid Afrikaanse Woolworths, niet te verwarren met het Britse Woolworths dat in 2008 failliet ging, is een zogenaamde departement store die zowel voeding, kleding, cosmetica als huishoudelijke toestellen op diverse etages aanbiedt. 

Het hoofdkwartier van ‘Wollies’ bevindt zich in Kaapstad. In totaal heeft Woolworths 218 departement stores en 430 food stores in Zuid-Afrika. Ze zijn erg actief in het e-commerce gebeuren. Het is duidelijk dat dit chique winkelcentrum vooral de begoede Zuid-Afrikanen aantrekt.   

Een totaal ander concept is dat van Food Lover's Market (https://foodloversmarket.co.za). De slogan van Food Lover's is It’s an experience en die is niet gelogen! Het ruime en gevarieerde versaanbod is een feest voor het oog en wordt aan betaalbare prijzen aangeboden. Er zijn een 100-tal Foodlover stores waarvan 30% wordt uitgebaat door franchisenemers. Het versaanbod behelst een omzetaandeel van 70%.

De formule is ontwikkeld door de broers Brian en Mike Coppin. Na de opening van hun groente- en fruitwinkeltje in 1993 in Access Park Kaapstad, zijn ze erin geslaagd om het familiebedrijf vrij snel uit te bouwen tot de Food Lover's Market succesformule en tal van andere winkelconcepten.

Ze gaven een presentatie en vragenronde ’s ochtends in ons hotel en daar bleek dat de marges in hun Food Lover's-winkels vergelijkbaar zijn met die van onze buurtsupermarkten, met 20 à 22% aankoopmarge, 2 à 2,5% nettowinst en iets meer dan 8% personeelskosten.

Bij het bezoek aan één van hun versmarkten nabij Kaapstad (3.000 m² winkeloppervlakte), viel meteen op dat de broers zich hebben laten inspireren door Stew Leonard, de Amerikaanse retailgoeroe wiens winkel we met Buurtsuper.be twintig jaar geleden in New York ontdekten. 

CEO en stichter Brian Coppin over hun visie: “Shopping is as much about the experience as it is about the things you buy. At Food Lover’s Market, we have taken this principle to heart, recreating the ambience of a fresh marketplace in a modern theatre-of-food setting. Visiting one of our stores truly is an experience like no other”. En dat mochten we proefondervindelijk vaststellen bij de traktatie van versgebakken donuts. 

Naast de grotere ketens zijn er veel lokale initiatieven zoals het inspirerende Oranjezicht in Kaapstad (https://ozcf.co.za). Onze deelnemers waren onder de indruk van deze aantrekkelijke en originele overdekte markt met unieke en lokale producten. Oranjezicht toont eens te meer aan dat je met beperkte middelen een zeer geslaagd concept kunt neerzetten.

Later bezochten we ook Babylonstoren in Stellenbosch (https://babylonstoren.com/). In Babylonstoren waan je je in de tuin van Eden, het Bijbelse verhaal dat volgens historici zijn oorsprong vindt in de fabelachtige tuinen van de beroemdste stad uit de oudheid. Babylonstoren is één van de oudste farms van Kaapstad, aan de voet van de Simonsberg in de Franschhoek wijnvallei. In dit gigantische domein word je overweldigd door een pracht en diversiteit aan bloemen, planten en fruit. Aan de ingang vind je een aantal zeer mooie winkelconcepten zoals een ambachtelijke slagerij, bakkerij, kaaswinkel, enz. 

Het land wordt nog altijd geconfronteerd met een grote economische ongelijkheid, waarvan we getuige mochten zijn tijdens ons bezoek per fiets in het township Khayelitsha. Khayelitsha betekent 'nieuwe thuis' in de Xhosa taal. Khayelitsha strekt zich uit tot aan de kust en is, omgeven door zandduinen, slechts bereikbaar via drie in- en uitgangen. Die zouden bewust gecreëerd zijn om mogelijke onlusten te onderdrukken.

Het is het grootste township van de Kaapse Vlakte. Er wonen ongeveer 400.000 mensen en de werkloosheid wordt geschat op 70%. In Khayelitsha bezochten we twee supermarkten.

Een eerste zaak was de Food Town Hyper Khayelitsha. 

De tweede zaak die we bezochten was Striker (https://www.facebook.com/strikerphilippi/posts/1896220563894083/). Daar werden we overweldigd door het Afrikaanse enthousiasme waarmee de winkelmedewerkers hun klanten verwelkomen. Dat enthousiasme staat in schril contrast met de leefomstandigheden in het township.

Op straat staat iemand die via een microfoon de passanten naar binnen roept en in de winkel zelf wordt er gezongen en gedanst. De prijzen zijn relatief duur, maar klanten focussen zich op promoties en kopen in bulk aan om vervolgens met familie en buren te delen. Tijdens onze eerdere studiereis naar de VS bleek snel dat de klantvriendelijkheid daar eerder artificieel overkomt. Hier in Zuid-Afrika is de hartelijkheid gemeend. Voor ons westerlingen eens te meer het bewijs dat plezier op het werk werkt. 

“De inspiratiereis in Zuid-Afrika gaf ons een mix van traditionele en moderne retailbenaderingen”, besluit Luc Ardies. “We hadden gemengde gevoelens bij het bezoeken van winkels die een zeer welgesteld publiek aantrekken enerzijds en een aanbod dat de armste bevolkingsgroepen tracht te bedienen anderzijds."

"Tijdens onze verplaatsingen werd het regelmatig heel stil in de autocar bij het aanschouwen van de schrijnende armoede in de immense townships, in het Afrikaans ook wel 'kasies' genoemd. De townships zijn een overblijfsel van het apartheidsregime."

"Einde jaren ’90 was ik voor langere periodes in Johannesburg, Pretoria, Bloemfontein en Kaapstad. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat er op 20 jaar tijd niet zoveel veranderd lijkt te zijn. De townships roepen een gevoel van medelijden op. Maar achter de façade van golfplaten zie je veel levensvreugde, trots en verbondenheid. Alles wat de gemeenschap bezit wordt gedeeld."

"We hopen dat de komende jaren het land de juiste drive vindt om het enorme potentieel dat het te bieden heeft, ten volle te benutten.”