Slimmer in plaats van harder werken en eerder mens- dan taakgericht

Professor arbeidssociologie Geert Van Hootegem (KU Leuven): “Autonomie, zelf het verschil kunnen maken, samen met anderen het verschil maken. Werk is heel zingevend als mensen met hun werk steentjes kunnen verleggen in de economie en de samenleving.”

Toch is zonder overleg meer autonomie opleggen aan medewerkers, geen goed idee, zegt Murielle Machiels (expert leiderschapsadvies): “Autonomie moet je in kleine stapjes leren, want hoe groter de stap hoe groter de weerstand. Het is zoals leren te skiën, je gaat ook niet direct naar de zwarte piste. Met meer autonomie wil je bewijzen dat je het vertrouwen waard bent en dus begin je meer te werken. Je gaat dan minder naar kantoor, want je denkt dat je die twee uur in de file wel beter kunt gebruiken voor je werk. Andere zaken die minder belangrijk lijken, zoals sociaal contact, laat je dan vallen, om meer te kunnen werken. Zo gaat je mentale gezondheid achteruit, én je impact.”

Geert Van Hootegem: “De voorbij twintig jaar zijn de demands toegenomen, maar de autonomie is niet meegegroeid. Je hebt overal dezelfde discussie, want overal is de administratieve overlast en de controledrang toegenomen. Zeker tegen de achtergrond van de krapte op de arbeidsmarkt, is het belangrijk ons af te vragen of we alles wat we nu doen wel moeten blijven doen. We moeten slimmer werken in plaats van harder werken.”

Steffie Desart, arbeidspsycholoog: “De oorzaak van burn-out is het onevenwicht tussen energievreters, zoals de werk- en de bereikbaarheidsdruk, en energiegevers, waarvan autonomie de belangrijkste is. Met energiegevers zoals ‘autonomie’ kun je bufferen: werkdruk wegnemen in een organisatie is niet zo eenvoudig, autonomie geven wel.” Hoe ga je dan als werknemer en werkgever goed met autonomie om? Minder maar meer gefocust werken en de sociale kant van werk niet vergeten, zijn sleutels.

“Ik leer leiders minder te werken, te focussen en meer aandacht te hebben voor emoties en sociaal contact”, zegt Murielle Machiels. “Met meer autonomie moet tegelijkertijd de aanvaarding komen dat alles geven simpelweg niet meer kan. We moeten zelf leren limieten te stellen op het aantal werkuren en projecten.”

Hiërarchie inruilen voor meer autonomie betekent ook duidelijke doelen stellen, processen bouwen over hoe je beslissingen neemt, een silostructuur inruilen voor een meer systemische kijk op je bedrijf: inzicht krijgen in de eigen plek in het globale systeem en de verhouding met de anderen in dat systeem. Dat heeft een omgeving nodig waar medewerkers geen angst hebben. Daarvoor zijn authentieke leiders nodig, mensen die veeleer mens- dan taakgericht zijn.

Machiels: “Veel leiders willen wel autonomie geven, maar onder druk hervallen ze in oude gewoontes als dominant gedrag. Een authentieke leider blijft kalm en empathisch, kan loslaten en geeft vertrouwen.” Bedrijven kunnen autonomie op de werkvloer meer kans op slagen geven door het juiste kader te scheppen. Uitgaan van de mens achter de werknemer staat centraal. “Wat werkt voor Jan werkt misschien niet voor Marie”, zegt Steffie Desart.

Luc Ardies van UNIZO en auteur van de Lannoo Campus-reeks ‘Het ABC van het Nieuwe Werken’: “In sommige jobs zoals de retail is het misschien minder evident om iedereen te laten kiezen welke taken ze wél, minder of helemaal niet leuk vinden, maar je kan wel nadenken over hoe en welke autonomie of beslissingsmacht je wél kan geven. Zo geeft een zaakvoerder zijn medewerkers aan de klachtenbalie een bepaald budget waarmee ze in alle vrijheid klanten tegemoet kunnen komen met compensaties”.

Crafting heet dat in het jargon, en je kunt het op allerlei zaken toepassen om de autonomie te stimuleren, legt Steffie Desart uit. Op de taken en de werkomgeving, maar ook op relaties.

Luc Ardies: “Waarom zou je externe bedrijven inhuren om de winkel met leuke affiches te decoreren, als één van jouw medewerkers zich graag uitleeft met zulke zaken?” Geert Van Hootegem, de Leuvense professor, stelt voor te vertrekken van het team en niet van de functie. “Moet iedereen in het team perfect Nederlands spreken? Moet er op elk moment een verpleegkundige zijn? Je kunt het vergelijken met hoe in het voetbal een team wordt gevormd. Je hebt een keeper, middenvelders, spitsen nodig. Als je als bedrijf allemaal Messi’s zoekt, dan zul je ze zeker op de huidige arbeidsmarkt niet vinden.”