"De vraag rijst of het carcan van de franchisecontracten niet te strak wordt aangetrokken"

In de supermarktwereld lijkt stilaan de ratio terug te keren. Maar de problemen zijn niet voorbij, zeker niet voor de zelfstandige uitbaters van winkels.

Een op de drie supermarkten die uitgebaat worden door zelfstandige ondernemers maakte in 2022 verlies. Hun winst ligt gemiddeld lager dan de voorbije twee jaren. Hun financiële stevigheid is - opnieuw gemiddeld - gezakt tot onder het niveau van wat banken veilig genoeg achten om krediet te verlenen.

De cijfers, die blijken uit een onderzoek in opdracht van de ondernemersorganisatie Unizo, brengen hopelijk wat sereniteit in een van de meest oververhitte economische debatten van dit jaar. Ondernemers die een supermarkt overnamen van de Delhaize-groep zagen hun winkel met graffiti beklad. De christelijke vakbond ACV pleitte voor een supermarktenstop, waarbij de overheid zou verbieden nieuwe winkels te openen. De PS, Vooruit en de PVDA stelden voor voedingsprijzen te plafonneren.

Beetje bij beetje lijkt de ratio terug te keren. Federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) liet in kaart brengen of de prijzen in onze supermarkten echt sneller stijgen dan in de buurlanden. Een eerste rapport daarover leerde vorige maand dat dat niet het geval is. Dermagne wees toen onder meer op de rol van de automatische loonindexering in ons land, waardoor bedrijven hun winstmarges hebben verkleind.

De Unizo-studie bevestigt die analyse. Het suggereert opnieuw dat de markt werkt. Misschien zijn er inderdaad te veel supermarkten, maar dan zullen veel zelfstandige uitbaters er de komende jaren wel mee ophouden. Het is niet prettig, maar het kan niet anders.

Dat veel producten duurder zijn geworden, lijkt al even logisch. De meeste grondstoffen zijn duurder geworden en die kosten worden mondjesmaat doorgerekend . Dat de prijzen in Belgische supermarkten hoger liggen dan in de buurlanden heeft wellicht opnieuw deels met de loon- en energiekosten te maken.

Wél is het zo dat grote voedingsmultinationals hun prijzen optrokken, wat een discussie over graaiflatie ontketende. Maar niemand is verplicht die producten te kopen. De studie van Dermagne toonde dat er goedkopere alternatieven bestaan. Dat de multinationals ermee wegkomen, komt omdat ze merken hebben waarin de consument vertrouwen heeft.

Dat de markt werkt, betekent met andere woorden niet dat de markt comfortabel is. Grondstoffen en energie zijn duurder geworden. Daar is geen ontsnappen aan. En de concurrentie in de Belgische supermarktsector, die ooit gebrekkig was, woedt nu volop. Maar concurrentie dient de klant, niet de ondernemers.

Stilaan dient zich een andere discussie aan. Een zelfstandige supermarkt werkt via een franchisecontract met een warenhuisgroep als Delhaize of Carrefour. Die neemt de aankoop en bevoorrading voor haar rekening, leent haar merkbekendheid uit en controleert de prijzen in de winkels. Als zoveel zelfstandige uitbaters verlies draaien zonder dat ze prijzen kunnen optrekken, rijst de vraag of het carcan van de franchisecontracten niet te strak wordt aangetrokken door een handvol supermarktmultinationals die de markt controleren. Niet zij moeten beslissen over de prijzen, maar de klant.

Bron: De Tijd - Bart Haeck